(1889-1972)

Менің атам - Жөндібай Жандосұлы жеті атасынан бері дәулеті үзілмеген тұқымның тұяғы. Өз кіндігінен тараған алты ұл, алты қызды ержеткізіп тамырын тереңге бойлатып, жапырағын кеңге жайған ұрпақты адам болыпты. Алланың жазғанына кім тосқауыл болған, әуелі әкесі Жөндібай, артынша Іргебай, Сетербай, Мұстафа, Нұрбапа деген төрт бірдей ағалары қайтыс болып, отбасына арқау болу – кенжесі Сәрсенбінің пешенесіне жазылыпты.

Атам ауыл молдасынан ескіше сауатын ашқан көзі ашық, көкірегі ояу, не істесе де әуелі жетесіне жеткізе кесіп-пішіп, талғам таразысынан өткізіп барып, ғана іске кірісетін ақылды адам еді. Небәрі 15 жасында ат әбзелдерін жасайтын, қалып шауып етік тігіп, ағаштан түйін түйген шеберлігімен, ер тұрман жасайтын іскерлігімен елге танылады.

Атам қара күшке де мығым еді. Ол үнемі «Жігітке жеті өнер де аз» деген халықтың қанатты сөзін жиі айтатын. Айтып қана қоймай , осы сөзін ісімен де, күшімен де растай білген адам еді. Танымал палуан болған.

Атамыз Көккөл кенішінде еңбек армиясында болды. Көккөл кенішінде вольфрам мен молибден кенін өндіретін. Кен тастан басқа түгі жоқ. Жоғарғы лагерьде (көбіне Тау деп аталатын) өндірілсе, Төменгі лагерь - сол жағы «Мұзтау», оң жағы «Үшкір тау». Шығысы «Тау», батысы «Ой» деп аталатын. Бригадир әкемді Жоғарғы Лагерьдегі кенішке қажетті тіреуіш (креп) дайында, көмір жақ деп сонда жібереді. Көктегі тәңірден жердегі әмір артық болып тұрғанда қарсы келу қайда? Өз күшіне сеніп, жанына ешкімді алмай, төренің түртпегін, біргәдірдің билігін күтіп отырмай-ақ жыл он екі ай апталық, жылдық еңбек демалыстары дегенді білмей, ауыр да бейнетті еңбектен қаймықпай күндіз түні қу жанына әмір бермей жұмыс істеді. Еңбегіне лайық баға да іздемеді. Бұлт ілінсе болды апталап төгетін ақ жаңбырға, езіліп жатқан ми батпаққа, қыста метрлеп жауатын қарға, қыс бойы түсетін қар көшкіндеріне де қарамай ағаш жығып, көмір жақты. Көмір жағу үшін тереңдігі 2 метр, ені 3 метр, ұзындығы 5-6 метр ор қазып, екі жақтауына ұзыннан ұзақ екі дөңбек салып, үстін бір қатар қу дөңгелектермен және жуандығы 1-1,5 метрдей жас қарағай бөренелермен толтырады. Бетін қалыңдығы жарты метрдей топырақпен жауып, әр жерін тесіп түтін шығып, ауа кіретіндей саңылаулар жасайды. Онан соң сыртта тамыздықты маздатып от жағып, ордағы ағаштардың астындағы қуысқа итеріп түсіріп от алдырды. Орға көмілген ағаштар толық жанып біткенше ұстайды. Жанып бітерде ойылған жерлерді топырақпен қосымша жауып отырмаса, көмір күл болып кетеді. Әбден даяр болған кезде көмірді қазып сыртқа шығарып, су сеуіп сөндіреді. Аздаған ұшқын қалса көмір қайта тұтанып, күлге айналып кетуі мүмкін. Сондықтан жағу кезінде де, жанып біткен соң да көмірді күндіз түні күзетеді.

Ағашты балтамен жығып, бұтарлайды. Ағашты жығып, 2,5 метрден тураған соң жазда тәшкемен, қыста шанамен көмір жағатын жерге тасиды. Қыста қалың қарды күреп, алдын ала жол салады. Бұл тоқталмайтын, жарты ай сайын айналып келіп отыратын үрдіс еді. Өйткені кеніштегі қайларды ұштауға көмір, кеніштің үңгімелеріне тірейтін тіреуіш, отқа жағатын отын болмай қалса, кеніштің жұмысы тоқтап қалтын. . Сталиннің кезінде өндірісті мұндай күйге душар қылған адамды «халық жауы» соттатып жіберетін.

Көккөлдің қысы да ерекше еді. Тамыз айының аяғында ақ көрпесін айқара жамылып, маусым айының басына дейін тапжылмай жататын да қоятын. Бір бораны бір боранына ұласып, қапалақтап жауған қар айналаны ақ мамыққа орап тастайтын. Үсті үстіне төпелеп жауған қардан көрші үйдің шатыры да көрінбей, осы жерде тіршілік иесі бар-ау дегізіп, мұржаларынан ширатыла ұшқан түтіні ғана белгі беретін. Жұмалап жауған қар басылып, күн айықса ақ болды, сақылдаған сары аяз қысып әкететін. Осындай адам төзгісіз жағдайда еңбек етіп, еңбегін бұлдамаған қаншама еңбек армиясының ерлері бар? Олардың еңбегі еш, тұзы сор болып, 80 жыл бойына ешкім естеріне алған да жоқ еді. Бірақ төр Алтайдың тумасы Сәрсенбі Жөндібаевтың ұлы Халел «Өткен өмір, жалғасқан ғұмыр» атты кітабында әкесі Сәрсенбі Жөндібайұлы туралы жазып кетті. Аға ұрпақ өкілдерінің жанкешті ерлігі, жеңіске деген сенімі келер ұрпақты отансүйгіштікке, төзімділікке баулиды.

Биылғы жылы облыстық А. С. Пушкин атындағы кітапхана «еңбек армиясы» атты жобаны іске қосып, өмір бойы ескерусіз қалған менің әкем сияқты азаматтарды еске алып жатқаныңа көп рахмет.

Естелікті ұсынған немересі Сәрсембі Оразбек Халелұлы.