Шығыс Қазақстан облысы (ШҚО) – Қазақстан Республикасы құрамындағы экономикалық-географиялық аймақ.
Әкімшілік орталығы – Өскемен қаласы. Қазақстанның төрт облысымен – Абай, Павлодар, Қарағанды және Алматы, Қытайдың бір өңірімен, Ресейдің екі аймағымен шекаралас.
ШҚО тарихы ХХ ғасырдың 20-жылынан басталады.
1920 жылы 26 тамызда Бүкілресейлік орталық атқару комитетінің, Ресей Кеңестік Федеративтік Социалистік Республикасының Халық комиссарлар кеңесінің декреті қабылданып, Қырғыз (Қазақ) Автономиялық Социалистік Кеңестік Республикасы құрамына кір

ді. Оның құрамына Семей облысы келесі уездерімен кірді: Павлодар, Семей, Өскемен, Зайсан және Қарқаралы.
1920 жылы 11 желтоқсанда Семипалатинск облысы губернияға айналды, 1921 жылдың сәуіріне дейін Сібір революциялық комитетінің құзырында болды.
1921 жылы 13 маусымда Бұқтырма және Змеиногорск Алтай губерниясынан Семейге берілді.
1928 жылы 17 қаңтардан – Семей, Өскемен, Бұқтырма, Зайсан уездері Семей губерниясының және Лепсі уезінің Жетісу губерниясынан Семей округі құрылды, құрамында 23 аудан.
1930 жылдың 17 желтоқсанында округ таратылып, оның аудандары бірігіп, тікелей республикалық билікке берілді.
1932 жылы 20 ақпанда Шығыс Қазақстан облысы құрылды, әкімшілік орталығы Семей қаласы, құрамында 21 аудан.
1939 жылы 14 қазанда Семей облысынан Шығыс Қазақстан облысы бөлініп шықты. Шығыс Қазақстан облысының әкімшілік орталығы – Өскемен қаласы.
1997 жылы Шығыс Қазақстан облысының құрамына Семей облысы қайтадан қосылды.
Қазақстан Республикасының Президенті Қ.-Ж. Тоқаевтың «Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысының кейбір мәселелері туралы» 2022 жылғы 4 мамырдағы Жарлығымен Шығыс Қазақстан облысынан Абай облысы бөлінді. Облыстардың әкімшілік бөлінісі 1997 жылға дейінгі шекараға қайтып оралды.
ШҚО аумағы – 97,8 мың шаршы шақырым.
Облыс халқы шамамен – 717,6 мың адам.
Облыстық маңызы бар екі қаланы қамтиды: Өскемен, Риддер және 9 аудан: Алтай, Глубокое, Зайсан, Катонқарағай, Күршім, Самар (Көкпектіден бөлінгеннен кейін), Тарбағатай (Ақсуат қаласынсыз), Ұлан, Шемонаиха.
Экономиканың негізгі бағыттары – түсті металлургия, энергетика, машина жасау, орман және ауыл шаруашылығы.
Климаты күрт континентальды, үлкен маусымдық және тәуліктік температура ауытқуы болады. Жаз - ыстық және қоңыржай құрғақ, ал қыс суық және қарлы болады. Баурайында қоңыржай суық.
Шығыс Қазақстанның шағын аумағын – шыңдарында мәңгілік мұздықтары бар Алтай және Саур-Тарбағатай таулары, Қалба тау жотасы, ұсақ таулы жазықтар, қазақтың ұсақ шоқылары, кең шұңқырлар мен өзен бойындағы кең жазықтар алып жатыр.
Қазақстанда шоғырланған су қорының 40%-дан астамы Шығыс Қазақстан облысының аумағынан ағады. Шамамен 885 өзен, ұзындығы - 10 шм. Оның ішінде ең ірілері - Қара Ертіс, Бұқтырма, Күршім, Қалжыр, Нарын, Уба, Үлбі. Облыстағы басты су артериясы Ертіс өзені болып табылады, онда үш СЭС - Бұқтырма, Шүлбі және Өскемен орналасқан.
Шығыс Қазақстанда көлемі 1 гектардан асатын мыңға жуық көл бар. Олар аумағы жағынан біркелкі емес – көлдердің ең көп саны облыстың солтүстік және солтүстік-шығыс бөлігінде шоғырланған. Ең ірі көлдер – Зайсан, Марқакөл, Өлмес, Қаракөл, Тұрангакөл, Дубығалы, Кеміркөл, Алакөл және Сасықкөл, сондай-ақ Бұқтырма су қоймасы.

Шығыс Қазақстан туралы кітаптар - Книги о Восточном Казахстане 

Шығыс Қазақстан Облысы [Мәтін] : энциклопедия. - Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 2014. – Б. 9-112.

Шығыс Қазақстан табиғаты [Фотоальбом] / суретші. Н. Бегун. - Өскемен : Позитив, 2010. - 139 б.

Шығыс Қазақстан тарихы ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейін [Мәтін] : курстың оқу бағдарламасы. - Семей : Тенгри, 2014. - 23 б.

Шығыс Қазақстанның інжу-маржаны [Мәтін] = Жемчужина Восточного Казахстана = East Kazakhstan gems : фотоальбом. - Өскемен, 2010. - 302 б.

***

Восточный Казахстан в новом тысячелетии [Текст] : информационно-аналитический сборник. - Усть-Каменогорск, 2003. - 229 с.

Щербаков, Б. В. Восточный Казахстан - сердце Евразии [Текст] / Б. В. Щербаков, В. В. Понявин. - Усть-Каменогорск, 2011. - 1140 с.

Интернет-ресурстар

Интернет ресурсы

Қосымша мәліметтер қажет болса Өлкетану электронды кітапханасы мен электронды каталогты пайдаланыңыз.

Барлық сұрақтар бойынша анықтама қызметін пайдаланыңыз.