Өскемен қаласының атауы жайында да біршама пікірлер бар. Тарихшы Құрбанғали Халид «Тауарих Хамса» атты кітабында: «Өскеменді қазақтар «Дом» (қала) дейді. Өскеменнің орысша мағынасы усть –құю, судың құяр жері, камень-тас, «тасты құйған» болады. Асылы түркіден аударылған, Өскемен суы ескіде «тасты өзен», «тас құйған» екен, судың орысша атауы «Ульба». Өскемен атына гор-ды қосып жүр, ол тау дегені. Бірақ қазақтардың дом атауы мұнда орыс келмей, қала салынбай тұрған күнде бұрын Дом атты кісінің қыстауы болғаннан қалған. Орыстар да алғаш дом атағанымен, соңынан өзгертті» - деп жазғаны мәлім.

2010 жылы 15 қазанда «Abai.kz» ақпараттық порталында «Петропавловск, Павлодар, Усть-Каменогорск ата-бабаларымызда қалған атау емес деген тақырыппен дінтанушы Мұхан Исаханның Қытайда білім алған, бүгінде Германияда тұратын тарихшы бұған дейін де көп жерде айтлымаған тың деректі алға тартып, 1757 жылдарға дейін Өскемен Кеңгір -Тұра аталғанын жазады. 18 ғасырдағы Қытай деректеріне талдау жасасақ, Кеңгір Тұраның қазіргі Өскемен қаласы екенін білеміз. 1957 жылы Амурсананың ізіне түскен Цин генералы Шуньдэна өзінің мәлімдемесінде былай жазады: Цянлун жылнамасының 22 жылы 6-айдың 16-күні (1957) Эсюньчоцюетэ тауынан асып, Та-Эргунь өзеніне жеттік. Осы арадан қарақшылардың (Амурсананы меңзейді-Н.К.) із-дерегін білдік. Келесі күні орыс территориясындағы Кеңгер -Тұра қаласына барып, адам жіберіп жайымызды хабарладық. 18-күні орыс капитаны Ертіс бойына келіп, бізбен кездесті» осы арадағы Та-эргунь өзені Қалба жотасының солтүстік бөлігінде, Ұлан ауданы жеріндегі Тарғын өзені. «Цяньлунь эйфу юйту» ( «Цяньлун» патшаның орда картасы, 1769 жылы сызылған)картсындағы түсіндірмеге негізделсек, Кеңгір-Тұра Ертіс өзені жағасында. Қытай ғалымы Тан Цисян құрастырған «Қытайдың тарихи атасының» 8 томында Кеңгір-Тұраны Өскемен қаласы деп ескерткен. Оның пікірін басқа ғалымдар да құптайды. «Сиюй шуйдао цзи» кітабының 5-ші цзюаньында Ертіс өзені туралы «Талигунь (Тарғын өзені –Н.К.) өзені (Ертіс өзеніне) батыстан қосылады. ... (осыдан соң ) Ертіс өзені солтүстік шығысқа қарай ағады да, Кэнгэ-эр туланың шығысын жанай өтеді. Кеңгір Тұра орыстың шағын қаласы... Одан тағы солтүстік шығысқа қарай ағып, Сэнболотэ қаласынан (Семпалат, қазіргі Семей Н.К.) өтеді» деген Нұрлан Кенжеахмет ертеде Ертіс өзені сағасында қала аттарының құрамында «тұра» сөзі қосарлана жүргенін, бұл сөз көне түркі тілінде «қалашық», «қамал» деген мағына беретінін атап өтеді.

Авторы: Азамат Қасым

Тарихқа толы Тарбағатай альманахының 5-ші томынан..