Біздің Төр Алтай табиғат байлығымен ғана емес, талантты адамдарымен де алты алашқа танымал. Небір талантты шығыстың мақтанышы боларлық ел азаматтары баршылық.

Қазақ тарихында өз қаржысымен Отанға ұшақ сыйлаған адам Қажымұқан Мұңайтпасов екенін әркім біледі. Екінші дүниежүзілік соғыс жылдар атақты палуан Қажымұқан Мұңайтпасов мемлекеттік қорғаныс комитетіне жазған хатында өз өнерін көрсетіп одан түскен 100 000 сом (ол кезде қыруар ақша) қаржыға ұшақ жасау туралы өтініш білдірген екен. Ұшақ 1944 жылы күзде дайын болып, соғыс барысында 100 000-нан аса әскери тапсырма орындаған. 1945 жылы 24 маусымда Мәскеу қаласында өткен Жеңіс шеруіне қатысып, Қажымұқан ұшағы да әуеге көтеріліпті. Ұшақ жасауға қаржы бергені үшін Қажымұқан Сталиннен алғыс хат алған. Ал екінші ұшақты сыйлаған қытайдағы қазақтан шыққан жомарт жан – Басбай Шолақұлы. Ол Шыңжан өлкесі Тарбағатай аймағының тұңғыш уәлиі болған адам. Басбай Шолақұлы Америкаға қарсы тұрып, Кореяда тұтанған соғысқа дəл осылай əуе кемесін тарту еткен екен. Шыңжан газетінің 1-51 жылы 9 айдың 18 күнгі санында «Тарбағатай аймағының уәлиі Басбай Шолақұлы Америкаға қарсы тұрып Чаушянға көмек беру науқаны кезінде 10 000 бас қой, бір соғыс ұшағын берді.» - деп жазады.

Міне осы мәрттік 50 жыл өткенде қазақ даласында қайта жаңғырды. 2001 жылы Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің 10 жылдығына орай екі бірдей ұшақ сыйлаған Бәсбай Шолақұлының ұрпағы Серікқазы Қайырлыұлы туралы не білеміз?

Серікқазы Қайырлыұлы Құрманғали 1965 жылы Тарбағатай ауданы Тұғыл кентінде туған. 1982 жылы Тұғыл кентіндегі А.С. Макаренко атындағы орта мектепті бітіріп, Өскеменге барады. Алдымен ДОСААФ-та (əскерге шақырылатындарды дайындайтын қоғамдық ұйым) староста болды. Сосын Украина (стратегиялық мақсаттағы ракеталық əскер) жерінде Кеңес əскері қатарын толықтырып, өмірдің жаңа бір белесін бағындырады.

1985-87 жылдарды әскери борышын өтеп, Өскеменге оралды. Екі қолға бір жұмыс, жиырма беске толмаған жігерлі жас жігіт қандай жұмыс болса да әзір еді. Əр ұйымның 

есігін қағып жүріп "КЭМОНТ" мекемесіне тоқталды. Тапсырманы тап-тұйнақтай етіп орындайтын тұғылдық азамат Ресей мен Қытай шаһарларын аралап, Шығыс топырағына тұңғыш электр жабдықтарын тасымалдай жүріп, талай қауіпті сапарларды бастан өткізді. 90- жылдардың талай қатерлі жолдарын артқа тастап, інісі Болатхан Қайырлыұлы екеуі тапқан таянғанын ұшақ жасауға жұмсапты. Одақтың тараған кезі, қаржы мәселесі өте қиын еді. Бірақ ойға алған арманы жүзеге асыру үшін Серікқазы көп еңбек етті. ДОСААФ өкілдерімен бірлесе отырып, «ұшақ жасау» идеясын талқылады. Ұшаққа «Тойота Калдина» жеңіл көлігінің моторын салып, басқа детальдарын автокөлік пен бланиктен алды. Ал ұшақты патенттеу оңайға соққан жоқ. О баста рұқсат берген институт өкілдері алғашқы ұшақты «өте жақсы» деп бағалады. Екінші ұшаққа қарағанда тұңғыш әуе кемесі үздік деп бағаланды. Артына екі балка қойылғандықта таулы аймақта қонуға ыңғайлы әрі төзімді. Ал екінші ұшаққа жұмсалған қаржы көбірек, әрі ұшақтың салмағы ауыр болып шықты. Дегенмен екеуінің де салмағы 500 кг аспайтын. Бір қызығы Серікқазы да, Болатхан да және екі құрастырушысымен бірлесе бастаманы аяқтағанмен өздері ұшаққа отырып көрмепті. Идея авторлары бекітілген заңға сәйкес, өздерінің ұщаққа отырып, көкке көтерілуіне немесе оталдырып көрулеріне болмайды екен. Тек інісі екеуі «Қарлығаш» деп ат қойған ұшаққа кезектесіп отырып суретке түсіпті. (суретте) 2000 жылы ұшақ дайын болған кезде сынақтан өткізетін аэродром табылмай, қиналған кездер де болды. Биліктегілерден қолдау таппай, дайын ұшақты ұшыра алмай көп әуреге түсіп, ақыры жер бедерін грейдермен тегістеп, сынақтан өткізеді.

Ағайындылар ұшақ жеңіл де қолайлы болу үшін қажетті материалдарды Мәскеу мен Томск қалаларынан тасыған. Новосібір қаласындағы СИБНИИА авиация серитфикат беру орнымен 3 жыл жұмыс жасады.Серікқазы інісі Болатхан екеуі өз қалталарынан қаражат шығара отырып, ұшақты құрастырып шығарды, Әрина басқа азаматтардың да көмегі болды. Ұшақты сынау барысында ұшқыш – сынақшы А.А. Нетунаев,  Новосібірден келген екі инженер маневрға қатысып, «өте жақсы ұшақ» деген баға беріпті. Сөйтіп Өскеменнің аспанында алғаш рет қазақ құрастырған «Қарлығаш» атты ұшақ әуеге көтерілді. Мұндай жеңіл ұшақ Қазақстанға өте қажет, жастарды оқыту, тәрбиелеу, әскерге дайындау және спорт, ауыл шаруашылығына тағы басқа салаларға пайдалануға тиімді болар еді. Тәуелсіз Қазақстанның әуеге көтерілген тұңғыш ұшағы «Қарлығаш» жаңа ғасырда ТМД елдерін елең еткізер жаңалық болғаны рас.

Бұл ұшақпен Өскеменнен Тарбағатайдың аудан орталығына бір жарым сағатта жетуге болатын. Өкінішке орай Серікқазының бастамасы қолдау таппады. Бүгінде қорада сақталып тұрған ұшақты қайта қалыпқа келтіріп, діттеген жеріне жеткізу үшін қомақты қаржы (кемі бес миллион теңге) қажет. Жанарынан жалыны қайтпаған, алайда қолдау таппаған өнертапқыш жігіт бүгінде Өскемен қаласында тұрады. Қолдау танытып, мүмкіндік берсе ТМД көлемінде баламасы жоқ мұнаралы крандарды да құрастыра алады. Серікқазы Қайырлыұлының айтуынша, тым құрығанда осы жағынан демеу болса облыс, республика көлемінде талай жұмыс орны ашылған болар еді! Бұл қара бастың ғана қамы емес, тәуелсіз елдің еркін ұрпағының да қамы! Тәуелсіз Қазақстанның елім, жерім деп еңіреген талантты ұлдары туралы сіздер де біле жүріңіздер!

29 мамыр 2024 жылы Мемлекет басшысы Қ-Ж. Кемелұлы Тоқаевтың "Адал адам - адал еңбек - адал табыс" атты бағдарламалық мақаласын қоғамға кеңінен насихаттау мақсатында Астана қаласында өткен "Әділетті Қазақстанның тірегі - адал азаматтар" атты республикалық форумында Серікқазы мырза "Алтын жұлдыз" төсбелгісімен марапатталды.

Құрастырған: Слямова Зиза Мұхқтарханқызы, Мәдениет саласының үздігі

Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 

Есімханов Ә. Көкке көтерілген қазақтың «Қарлығашы». Тарбағатайлық Серікқазы, Болатхан Қайырлыұлдарыел тәуелсіздігіне екі ұшақ сыйлағар азаматтар. - Менің өлкем.- 2022. 20 қаңтар.- Б. 7.

Интернет:

Ел тәуелсіздігіне екі ұшақ сыйлаған қазақ кім. . . https://www.6alash.kz/kz/article/el-tauelsizdigine-eki-ushaq-siylagan-qazaq-kim-.html