«Өскеменнің ар жағында, Бұқтырманың оң жағында әлемге аян Алтай бар. Сол Алтайдың күнгейінен құбыла жаққа құлай аққан, құлай ағып Ертіс түскен, күз күзеткен Күршім бар...» деп басталатын «Ақбілек» романы естеріңізде болар?

Аймауытов, Ж. Ақбілек [Мәтін] : роман / Ж. Аймауытов. - Алматы : Раритет, 2003. - 240 б. - (Қазақ прозасы )

Жүсіпбек Аймауытов және Күршім өңірі

Әйгілі «Ақбілек» романы Алаш арысы Ж. Аймауытовтың Алтай аймағына, дәлірек айтқанда Күршім мен Марқакөл өңірін жалғастыратын Қалғұты бойына сапар шеккен жылдары жазылғанын біреу білер, біреу білмес. Жүсіпбек Аймауытов 1914-1919 жылдары Семей мұғалімдер дайындайтын семинарияда оқығаны белгілі. Сол жылы Қалғұты бойындағы Терісайрықта тұратын Үкіртайдың Зейнолдасы да аяқтайды. Алаш басшылары қаражат бөліп, жастар үшін оқу-өнер үйірмелерін ашуды тапсырған. Ағайынды Зейнолда мен Құнапия Қалғұты мен Бөкенбай бойында мәдениет үйін ашуды қолға алған. Осы жаққа іссапармен келген жазушы осы елдің тыныс-тіршілігімен танысады. Дәриға қыздың басынан кешкен оқиғасы жазушыға қатты әсер етеді. Нәтижесінде «Ақбілек» романы туды. Ақбілектің прототипі –Дариғаның жақын құрбысы болған Сұраубай келіні Дина өткен ғасырдың 80 –ші жылдары өмірден өтті. Ақбілек туралы көптеген деректер берген... Бұл туралы жергілікті тарихшы Ә. Есқалиұлы мен қарт ұстаз, шежіреші А. Жүнісұлы тамаша естеліктер жазған. («Абай», 2009, № 2.Б.101-105.)

Терісайрық жағасындағы ұзын қырқа күні бүгінге дейін «Ақбілек қырқасы» деп аталады, Ақбілек тұрмысқа шыққан Өтеулі молданың тас мешітінің қабырғасы әлі сақтаулы. Сол жер «Өтеулі мешіті» деп аталады.  Ақаш Жүнісұлы жасаған, «Ақбілек» оқиғасы болған жердің схемасы :

2011 жылы бүкіл республика көлемінде «Бір ел- бір кітап» акциясы бойынша Ж. Аймауытовтың «Ақбілек» романы оқылды. Роман оқиғасы менің туған жерім-Қалғұты – Терісайрық-Бөкенбай өңірінде өткендіктен арнайы сол жерді аралап көрдім. Сол жылы Терісайрық өзенің суы мол болып, өзеннен өте алмай, күні бүгін қабырғасы сақталған Өтеулі мешітіне жете алмадым. Тек «Ақбілек» қырқасын, Терісайрық алқабын алыстан суретке түсірдім.

Халқымыздың өткен өмірі мен тарихын, қазақ қызының тағдыр –талайын кеңінен суреттеген «Ақбілек» романының оқиғасы өрбіген Күршім өңірі туралы қысқаша осы.

Қазақтың тұңғыш романдарының бірі, алаш арысы Жүсіпбек Аймауытовтың қаламынан шыққан «Ақбілек» романы –күршімдіктер мақтанышына айналуы керек. «Әдеби орын» деп оқиға өрбіген жерге ескерткіш –белгі қоятын демеушілер табылса нұр үстіне нұр болар еді.