ТОҚТАРОВ ТӨЛЕГЕН

1920-1942

Ержүрек сарбаз тек екі ай ғана Мәскеуді қорғап, 8-ші гвардиялық Қызыл Тулы Ленин атқыштар дивизиясы орденінің қатарында шайқасты. Бірақ осы уақыт ішінде Ұлан ауданы Қарақұдық ауылының тумасы, жерлесіміз Төлеген Тоқтаров бүкіл елге ерлік істерімен танымал болды. Газеттерде ол туралы былай деп жазылды: «Үй өртенді. Адамдар осы түтіннен тұншыға бастады. Ашуланған фашистер оның отында бірнеше ержүректерді жоюға тырысты. Политрук Мәлік Ғабдуллин жасыру үшін бір батыл адамды қалдыруға, ал қалған жауынгерлерді жанып жатқан үйден жасырын шығаруға шешім қабылдады.    

- Мен қаламын! – деді Төлеген өз еркімен. Мәлік батырға сүйсіне қарап, оның көзіне тура қарады…

Төлеген жалынға оранған үйде жалғыз қалды. Өте ыстық болды. Өткір түтін көзді кесіп барады. Тоқтаровтың автоматы тоқталмай атты. Төлегеннің күші бірте-бірте бәсеңдей берді, алайда ол өзіне таныс үнді естіді.

Кеңес жауынгерлері жауға өшпес көшкінмен аттанды. Төлеген аулаға секіріп, тылдан немістерге гранаталар лақтырды. Бұл жаудың қатарында дүрбелең тудырды және олар сасып қалды».

Содан бері Төлеген батыл жауынгердің даңқын берік орнатты. 1942 жылы 9 ақпанда Бородино ауылы үшін шайқаста Төлеген Тоқтаров ауыр жараланды. Оқ-дәрілер таусылды. Немістер жақындады. Төлеген ауырғанынақарамастан, орнынан көтеріліп, соңғы күшін жинап, фашистік офицерді өлтіреді, бұл кезде жау оқтары жауынгерге тиеді. КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1943 жылғы 30 қаңтардағы Жарлығымен Төлеген Тоқтаровқа қайтыс болғаннан кейін Кеңес Одағының Батыры атағы беріледі. Ол қазақ халқының ұлттық қаһарманына айналды. Ол туралы өлеңдер мен әндер жазылған, Халық қаһарманы туралы опера Абай атындағы Қазақ мемлекеттік опера және балет театрының сахнасында қойылған. 1935 ж.8 тамызда Өскемен қалалық еңбекшілер депутаттары Кеңесінің шешімімен Базарный тұйық көшесі Театральная көшесі болып өзгертілді.

1943 жылы Театральная көшесі Төлеген Тоқтаровтың есімімен аталды. 1970 жылы геология басқармасының ғимаратында батырға мемориалдық тақта орнатылды.

___________________________________________

Мұрағат мәліметтері

Өскемен қаласында мемориалдық тақта орнату туралы қалалық атқару комитетінің шешімі (ф.1, оп.3, д.526, л.189)

Кеңес Одағының батыры Т. Тоқтаровтың құжаттары (мақтау қағаздары, естеліктер, мақалалар, фотосуреттер) (ф.809, оп.1, д.195; ф.753, оп.1, д.49; ф.2866-п, оп.1, д.405, д.409)

«Бесстрашные», Алма-Ата, 1964. Брошюра о Героях Советского Союза – восточноказахстанцах. (ф.50, оп.1, д.1)