Ежелден бері Алтайдағы патшалар жазығының солтүстік батыс шетінде жоғарғы жағы киіз үй іспеттес, дөңгелене жаратылған, қақ төбесінде шаңырақ тәрізді ойығы бар биік жотаны жергілікті халық бүгінге дейін Шаңырақ тауы, деп атайды. Осы таудың теріскей тұсындағы көгілдір күмбез әлемімен жағаласа өрге шапшыған құз-шыңдардың жұтқыншағынан бастау алып, өрден төмен қарай домалаған тастай екпіндеп келіп Бұқтырмаға құятын өзенінің атауы «Қансу» немесе «Хансу». Қансу өзенінің төрт құбыласына көз жіберіп қарасаңыз батысы мен солтүстігін адам баласы өте алмайтын шыңырау құз-шыңдармен қоршалған, оңтүстігі болса ақ көбігін аспанға атып, буырқынған асау Бұтырма өзені тынбай ағып жатыр.Теріскей тұсы екі адам қатарласып жүре алмайтын жалғыз аяқ өткел жолы бар табиғат ананың өзі сыйға тартқан қамалы «Тартас» сұсты кейпін танытып алыстан қарауытады. Шаңырақ тауында баяғыда, сонау сақ-ғұң дәуірінде алтын-күміс, гаухар өндірілген дегенді айтады бүгінгі ғалымдар. Қытай елінің шығысын мекендеген бұрымды шаштары бар халықтарды «Ман-чжу» десе, батысын жайлаған тақыр басты қытайлықтарды «Хан-цзу» деп атайды қытай тілінде. Өз заманында сақ-ғұң елінің әйгілі батыры Қаражал Алтайдағы патшалар жазығына осы тақыр басты қытайларды алып келіп, кен қаздырып гаухар өндірген деген сөз тарих саханасынан өз орнын енді тауып жатыр. Шаңырақ шахтасында біздің арғы бабаларымыз өндірген алтын-күміс, гаухарлар ұлы жібек жолымен Үнді, Парсы,Мысыр, Араб қала берді Европа елдеріне дейін жеткен.Осы тақыр басты қытайларды Шаңырақ тауындағы (жерілікті тұрғындарға аты мәлім) «Тартас» қамалында қамап,өздерін күркелерге немесе қытай тіліндегі атау ( Фанзаларға) орналастырып, құл ретінде ұстаған деседі. Осы « Хан-цзу» лар өмір сүріп суын ішкен өзеннің атын көне түрік тілінен қазақшалап қаратайлар бүгінге дейін Қансу өзені деп атап кетсе керек. Өткен жылдарда Берел қорғанынан табылған жәдігерлерге қарағанда, сол дәуірде өмір сүрген адамдардың қайтыс болған кісілердің сүйегін мұздатып тастау әдісі, тек қарыштап дамыған ел ғана емес, өндірістің қай саласы болмасын жоғарғы технологияларды меңгерген халық мекендегенін дәлелдейді.

Тоқтар Мағзұмов,

Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі,

Халықаралық "Алаш" әдеби сыйлығының иегері.