Абай шәкірттері [Мәтін] : [сүйінші дана] / жыйнаған, түсініктерін жазған Қ. Мұқаметханов; сөз басын жазған М. Әуезов. - Алматы: Қазақтың мемлекеттік көркем әдебиет баспасы, 1951. - 263 б. - 1951 жылы Қ. Мұхамедханов тұтқындалған соң баспаханадағы кітап терімі шашылып қалған.
Достопримечательные места Казахстана [Текст] / Қ. Мұхамедханов и др. - Алма-Ата: Казгосиздат, 1959. - 372 с.
Абайдың әдеби-мемориалдық музейi = Литературно-мемориальный музей Абая [Мәтін] : ескерткіш-кітапша = памятка / құраст.: Ғ. Мұхаметханов [Қ. Мұхамедханов], М. Шаталин. - Семей : Облиздат, 1960. - 71 б.
Семипалатинску - 250 лет [Текст] / сост.: С. Анисимов, К. Мухаметханов, Г. Буглер и др. - Алма-Ата: Казахстан, 1968. - 155 с.
Шондыбаев, У. Уақыт өрнегi [Мәтін] : өлеңдер мен дастандар / У. Шондыбаев; Уәйіс ақынның шығармаларын жинаған, баспаға әзірлеген, алғы сөзін, түсініктерін жазған Қ. Мұхамедханов. - Алматы : Жазушы, 1988. - 104 б.
Абайдың ақын шәкірттері. 1-кітап [Мәтін] : [кітапқа Ақылбай, Мағауия, Тұрағұл өлеңдері мен поэмалары, өмірі мен шығармашылығы туралы мәліметтер енген] / шығармаларын жинап, зерттеп, өмірбаяндары мен алғы сөзін жазып, баспаға әзірлеген Қ. Мұхамедханов. - Алматы : Дәуір, 1993. - 224 б.
Абайдың ақын шәкірттері. 2-кітап [Мәтін] : екінші кітапқа Кәкітай, Көкбай және Уәйіс ақындар енген / шығармаларын жинап, зерттеп, өмірбаяндары мен алғы сөзін жазып, баспаға әзірлеген Қ. Мұхамедханов. - Алматы : Дәуір, 1994. - 336 б.
Абайдың ақын шәкірттері. 3-кітап [Мәтін] : [ Әріп, Әсет, Мұқа, Әубәкір ақындардың өлеңдері, өмірі мен шығармашылығы туралы мәліметтер енген] / шығармаларын жинап, зерттеп, өмірбаяндары мен алғы сөзін жазып, баспаға әзірлеген Қ. Мұхамедханов. - Алматы : Дәуір, 1995. - 320 б.
Абайдың ақын шәкірттері. 4-кітап [Мәтін] : [Тайыр, Баймағамбет, Иманбазар, Әрхам ақындардың өлеңдері, өмірі мен шығармашылығы туралы мәліметтер енген] / шығармаларын жинап, зерттеп, өмірбаяндары мен алғы сөзін жазып, баспаға әзірлеген Қ. Мұхамедханов. - Алматы : Дәуір, 1997. - 240 б.
Оразалинов, С. Ш. Абай елі = На земле Абая = On the Land of Abaі [Мәтін] : альбом-шежіре / С. Ш. Оразалинов; кеңесшілері: Қ. Мұхамедханов, К. Оразалин, А. Гаркавец; арнайы фотосуретін түсірген В. Якушкин. - Алматы : Өнер, 1994. - 277 б.
Құнанбайұлы, Абай (Ибраhим). Шығармаларының екі томдық толық жинағы [Мәтін] / Абай (Ибраhим) Құнанбайұлы; Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясы, М. О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты; редакция алқасы: З. Ахметов, Б. Байғалиев, С. Қирабаев, Қ. Мұхамедханов, М. Мырзахметов, Ж. Ысмағұлов. - Алматы : Жазушы, 1995.
Т. 1: Өлеңдер мен аудармалар. - 1995. - 336 б.
Т. 2: Өлеңдер мен аудармалар. Поэмалар. Қара сөздер. - 1995. - 381 б.
Тарбағатай ауданының тумасы, жазушы, журналист Қайнар Олжайдың туғанына 60 жыл (1958)
Шаған оба-керген тас тарихи аңызы Шығыс Қазақстан облысы Тарбағатай ауданымен байланысты. Аңызда қалмақ батыры Шағанның соңынан қазақтар қуып, жебе тартып тигізгендігі айтылады. Шаған батыр мықты жүйрігінен құламай, біраз уақыт қансырап шабады, қалмақтар Шағанның қаны тамған жерге бір-бір тас қашайды, ал батыр құлаған жерге қорым тас үйеді. Қазақтар қашалған тас тізілген жерді "Кергентас", Шаған өліп, сол жерге үйілген - тасты "Шаған оба" атап кеткен екен.
Ерте заманда шағын дәулеті бар, ақыл- парасаты мол шал мен кемпір өмір сүріпті. Олардың жар дегенде жалғыз ұлы болыпты. Күйбең тіршілік қамында жүрген кемпір мен шал бір күні ауыр дертке ұшырапты. Ата – анасының қиналғанын көрген жалғыз ұл олардың дертіне шипа іздеп, емшілерге барыпты. Құлағы нашар еститін бір қарт емші оларды емдей алмайтынын бірақ, емін білетін адам барын айтып жөн сілтепті: «Шығысқа қарай жүре бер, ұзақ жүрген соң алдыңнан үлкен тау шығады, сол жерден үлкен үңгір кездесер. Сол үңгірде сақалы беліне түскен емші тұрады. Ол менің ұстазым. Мың жылдан бері түрлі сырқат адамдарды емдеп келеді. Бір шипа болса, содан болар» - дейді. Бірнеше ай жол жүрген бала ақыры үлкен тауға да жетіп, сақалы беліне түскен емшіні де жолықтырыпты. Емші баладан жөн сұрайды. Бала сөзінен кейін емші оның ата-анасы безгек деген аурумен ауырып жатқанын түсінеді. Емге дәру сол маңда өсетін шөптен көп қылып жинап, ауру ата –анасына қайнатып ішкізеді. Шөп ішкен соң қариялардың жағдайы жақсарып, оңала бастайды. Безгек халық арасында жиілеп, дертті болған адамдар баладан емді қайдан табуға болатынын сұрапты. Сонда бала Шығысқа қарай алты ай жүріп үлкен тауға жеткенін, сол жерден дертке дауа тапқанын жыр ғып айтып береді. Содан бері алыс Шығыстағы үлкен тау - Алтай таулары деп аталып кеткен екен. Осы аңыз шығыс өңірінде емдік шөптердің көп кездесетінінің тағы бір дәлелі болса керек.
ЛЕГЕНДА О БЕРКУТЧИ
Речка Таинты, а более ласково зовут ее Таинтинка, оставив узкое тенистое ущелье, выбегает из гор в лоно широкой долины, на встречу с другой речкой - Таргын, на которой стоит старый поселок с одноименным названием.
По всей долине - пышные сенокосные луга, тополя и сосны, не знающие топора, и много-много разного зверья.
Когда-то были здесь большие охоты с борзыми и ловчими птицами. Над широкой лесистой долиной, над скалами кружились беркуты, «высматривающие лисиц и глухарей...», как писал об этом наш земляк Г'.Д. Гребенщиков.
Местность очень удобная для скотоводов - луга, степи, речки...
Издревле там были разбиты казахские аулы и чабанские юрты. И вот поселился здесь в давние времена известный в округе охотник Болекей.
Был у него прекрасный конь и беркут, которого он возил на руке во время охоты. Все хорошо: удачливы охоты с ловчей птицей, обладающей зорким глазом, крепкими когтями и большой силой. Но случилось «обычное», о чем долго будут помнить люди его поколения, и будут об этом рассказывать внукам и правнукам аксакалы других поколений. Так и будет всегда.
Случилось вот что: однажды юный беркутчи Болекей увидел дочь богатого бия - Сагынчу и сразу же в нее влюбился.
Наступил день - и юноша попросил ее руки у отца возлюбленной. Суровый и жадный бий, зная, что ничего у Болекея нет, кроме коня и беркута, отправил его туда, откуда он пришел.. Он сказал: «Иди, и если надумаешь прийти снова, привези мне сто соболей, двести волков да триста лисиц...» Такой он запросил калым за дочь Сагынчу.
Уехал ни с чем, но не повесил головы юный джигит. Уверен был он, что все это ему по плечу. Улыбаясь, он представлял, как удивит отца Сагынчи, как будут от жадности гореть его глаза, когда Болекей привезет калым.
И решил охотник забраться на большой утес, чтобы для осенней охоты взять из гнезда двух птенцов беркута. «Вот он, как цепкий муравей, ползет по отвесной скале все выше и выше, едва держась руками и ногами за узкие уступы... Вот он уже у прохладного отверстия, окрашенного белыми пятнами беркутиного помета».
Раскрыв клювы, молодые беркутята стараются обороняться, но Болекей ловко взял их, связал и затолкал в овчинную сумку. С криками угрозы кружили над охотником старые птицы; с шумом бросались на «обманчивый» клок сена, привязанный к спине охотника.
Выбравшись на небольшой уступ, Болекей присел отдохнуть. Он не обращал внимания, как набрасываются на него обозленные птицы...
Он ничего не боится, он думает о Сагынче. Достав из-за пазухи табакерку из бычьего рожка, вытряхнул на большей ноготь мелкий табак и сладостно втянул его носом. И, сам того не ожидая, сильно чихнул
Этого оказалось достаточно, чтобы сорваться и разбиться о скалы. Упал он к подножью утеса и подумать не мог, что скоро, очень скоро на теле его пировать будут родители птенцов...
С тех самых пор скалистый утес над речкой Таинты стали называть утесом «Болекей-ульген», где погиб Болекей.
|
|
|
